Sokolnicki Henryk Józef (1891–1981), dyplomata. Ur. 19 I w Janiszewie (pow. kolski) w rodzinie ziemiańskiej, był synem Jana Nepomucena (1851–1917) i Marii ze Stablewskich (1865–1937), bratem stryjecznym Witolda (zob.). Matką chrzestną S-ego była Emilia Sczaniecka (zob.).
S. uczęszczał do szkoły realnej w Kaliszu; po strajkach szkolnych w r. 1905 przeniósł się do Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie, w której w czerwcu 1908 złożył egzamin dojrzałości. W lipcu t.r. zdał analogiczny egzamin w szkole oficerskiej Korpusu Kawaleryjskiego Kadetów w Petersburgu. Od listopada 1908 S. studiował w Institut Agricole d’Etat w Gembloux (Belgia); w l. 1909/10–1910/11 był tam prezesem koła studentów polskich. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera nauk rolniczych powrócił w grudniu 1911 do Janiszewa. Jesienią 1913 wyjechał na studia polityczno-administracyjne do Université Libre w Brukseli, mimo sprzeciwu ojca, który chciał by S. objął administrację majątku rodzinnego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej w r. 1914 przeniósł się najpierw do Francji, a w r. 1915 do Lozanny, gdzie kontynuował studia m.in. u V. Pareto, pełniąc równocześnie funkcję skarbnika Polskiej Bratniej Pomocy Studenckiej i przewodnicząc «Klubowi Lozańskiemu», nieformalnemu stowarzyszeniu studentów, w którym działał razem z Józefem Lipskim i Tadeuszem Romerem. W r. 1917 uzyskał w Lozannie magisterium nauk społecznych. Jeszcze w Lozannie nawiązał współpracę z Komitetem Narodowym Polskim; po przeprowadzce we wrześniu 1918 do Paryża został członkiem jego Sekretariatu Dyplomatycznego i przez pewien czas był osobistym sekretarzem Romana Dmowskiego.
W Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) S. rozpoczął pracę w czerwcu 1919; od 1 VI t.r. był drugim sekretarzem poselstwa RP w Brukseli przy boku posła Władysława Sobańskiego. Współdziałał w organizowaniu pomocy belgijskiego Czerwonego Krzyża dla Polski. W poł. r. 1920 został oddelegowany do tworzenia poselstwa polskiego w Berlinie, 24 XII t.r. powrócił w randze pierwszego sekretarza na placówkę brukselską. Niespodziewanie został z niej odwołany, co przypisywano zabiegom Anatola Mühlsteina, który zajął jego miejsce. Od 1 IV 1921 do 15 XI 1924 pełnił funkcję charge d’affaires w poselstwie polskim w Norwegii, zastępując posła Aleksandra Dzieduszyckiego, jednocześnie reprezentanta Polski w Danii. Przez kilka miesięcy po odejściu Dzieduszyckiego (16 VI 1924) S., wobec nie podjęcia obowiązków przez mianowanego posłem Alfreda Wysockiego, sprawował je samodzielnie. Od listopada 1924 pracował w centrali MSZ jako radca w Dep. Polityczno-Ekonomicznym. Kierował referatem belgijskim, potem włoskim i był zastępcą naczelnika Wydz. Zachodniego. Podczas zamachu majowego 1926 pełnił dyżur w MSZ i rozsyłał do obcych placówek dyplomatycznych materiały tłumaczące jego przyczyny. Gdy ministrem spraw zagranicznych był August Zaleski, S. objął szefostwo referatu francuskiego i brał udział w polsko-francuskich negocjacjach handlowych. Dn. 1 V 1932 S. otrzymał nominację na radcę poselstwa w Moskwie (potem ambasady). Brał udział w pracach nad protokołem dodatkowym polsko-radzieckiego paktu o nieagresji, a w grudniu 1933 w pertraktacjach z komisarzem spraw zagranicznych ZSRR M. Litwinowem w sprawie deklaracji polsko-sowieckiej, gwarantującej niezawisłość państw bałtyckich, ostatecznie nie ogłoszonej. Utrzymywał dobre stosunki z miejscową placówką francuską.
Dn. 1 I 1936 został S. posłem nadzwycz. i ministrem pełnomocnym RP w Finlandii. Na tym stanowisku zastał go wybuch drugiej wojny światowej. Dn. 5 X 1939 marszałek K.G. Mannerheim skierował do S-ego list z wyrazami sympatii i solidarności z Polską. W sierpniu 1940 ożenił się S. z Irmą Kaariną Hyvarinen, urzędniczką fińskiego MSZ. Po zerwaniu przez Finlandię stosunków z Polską (23 VI 1941) przeprowadził likwidację poselstwa w Helsinkach i wyjechał do Sztokholmu, a potem – z inicjatywy Stanisława Kota – do Londynu. We wrześniu 1941 objął stanowisko chargé d’affaires w ambasadzie polskiej w Moskwie (przeniesionej następnie do Kujbyszewa), kierowanej przez S. Kota, którego miał wspomagać jako zawodowy dyplomata. Towarzyszył Kotowi jako tłumacz w poufnych rozmowach z władzami sowieckimi. W styczniu 1942 udał się do Teheranu na rozmowy z wysłannikiem USA W. L. Bullitem w sprawie pomocy amerykańskiej dla armii polskiej. Od 13 VII 1942, po opuszczeniu placówki przez S. Kota, kierował nią aż do przybycia jego następcy T. Romera 12 X t.r. Na przełomie lipca i sierpnia przeprowadził likwidację delegatur ambasady na terenie ZSRR, wymuszoną przez władze sowieckie. We wrześniu spotkał się w Moskwie z W. L. Willkiem, wysłannikiem prezydenta F. Roosevelta. Wg Jana Drohojowskiego, S. nie umiał sprostać wymogom trudnej sytuacji politycznej, w jakiej przyszło mu pełnić obowiązki; negatywnie oceniał go również Kot, który jednak zmienił potem zdanie i zarekomendował go w listopadzie 1942 na przedstawiciela Polski w Szwecji. Jako chargé d’affaires w Sztokholmie (od 5 I 1943) S. był odpowiedzialny za sprawy polskie we wszystkich krajach skandynawskich; współpracował z bpem J. E. Müllerem oraz członkami szwedzkiego domu królewskiego, ks. Karolem i szczególnie hr. F. Bernadotte’em, w niesieniu pomocy polskim więźniom niemieckich obozów koncentracyjnych i organizował opiekę nad tymi, których udało się uwolnić i sprowadzić do Szwecji.
W lipcu 1945 Szwecja uznała krajowy Rząd Jedności Narodowej i oficjalna misja S-ego dobiegła końca. Opuszczając poselstwo, ogłosił pożegnalny list otwarty do Polonii na łamach miejscowych „Wiadomości Polskich” (1945 nr 28). Nadal mieszkał w Sztokholmie, gdzie zakupił i prowadził wraz z żoną pensjonat dla starców przy Värmdövägen. Przez pewien czas dysponował tzw. sumami likwidacyjnymi, przekazywanymi przez ambasadę angielską na opiekę nad uchodźcami polskimi. W sierpniu 1946 został wybrany na prezesa Rady Uchodźstwa Polskiego w Szwecji; kontynuował sprawowanie funkcji przedstawiciela emigracyjnego rządu RP. W r. 1951, po śmierci teścia, S. wraz z rodziną przeprowadził się do Helsinek, gdzie jego żona odziedziczyła salon mód «Aitta». W l. sześćdziesiątych przeszedł kilka ataków apopleksji. W r. 1973 wydał w Helsinkach w formie powielanej swe wspomnienia In the Service of Poland. Memoirs of Diplomatic and Social Life, Chiefly Before and During World War II, in Poland, the USRR and Scandinavia. Był (od r. 1930) członkiem Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. Zmarł 10 XII 1981 w Helsinkach i został pochowany na tamtejszym cmentarzu w grobowcu rodziny Hyvarinen. Był odznaczony, m.in. Krzyżami Oficerskimi orderów belgijskich Korony i Leopolda, Komandorią Orderu św. Olafa 2. kl., Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, francuską Legią Honorową, włoskim Orderem Korony 3. kl. i luksemburskim Wieńcem Dębowym 3. kl.
Trzej synowie z małżeństwa S-ego z Irmą Kaariną Hyvarinen (1913 – 15 IX 1963): Bogumił Heikki (ur. 1941), Pekka Yrjö Juuso (ur. 1942) i Markku Antero Stanislaw (ur. 1944), wychowani zostali w kulturze fińsko-szwedzkiej.
Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Borowski E., Genealogie niektórych polskich rodzin utytułowanych, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V 247; Rocznik Służby Zagranicznej RP wg stanu na 1 kwiecień 1934, W. 1934; toż, Stan 1 kwietnia 1938, W. 1938; – Batowski H., Z dziejów dyplomacji polskiej na obczyźnie (wrzesień 1939 – lipiec 1941), Kr. 1984; Bogusławski A., Pod Gwiazdą Polarną. Polacy w Finlandii 1939–1941, W.–Paryż 1997; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1936–1937, Zestawiła M. Safianowska, W. 1961; Czerwiński P., Zakon maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, Londyn [b.r.w.] s. 172; Danilewicz-Zielińska M., Szkice o literaturze emigracyjnej, [Paryż 1978]; Historia dyplomacji polskiej, IV; Lange T., Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919–1939, P. 2000; Leczyk M., Polityka II Rzeczypospolitej wobec ZSRR w latach 1925–1934, W. 1976; Łossowski P., Dyplomacja Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1992; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, Londyn 1983 III; Polacy w Skandynawii, Red. E. Olszewski, L. 1997 s. 185, 312; Pullat R., Stosunki polsko-fińskie w okresie międzywojennym, W. 1998; Siedlecki J., Losy Polaków w ZSRR w latach 1939–1986, Londyn 1988; Uggla A. N., Polacy w Szwecji w latach II wojny światowej, Gd. 1996; Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej, Red. Z. Błażyński, Londyn 1994; – Anders W., Bez ostatniego rozdziału, Bydgoszcz 1989; Batowski H., List marszałka Mannerheima, „Życie Warszawy” 1991 nr 40 (dod. „Historia i Życie”); Documents on Polish-Soviet Relations 1939–1945, London–Melbourne–Toronto 1961–7 I–II; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1967–73 VI–VII; Drohojowski J., Wspomnienia dyplomatyczne, W. 1959; Kot S., Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn 1956; tenże, Rozmowy z Kremlem, Londyn 1959; Łaptos J., Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, W. 1993; Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [b. r. w.] s. 27; Pański J., Wachta lewej burty, Gdynia 1965 s. 138; Polsko-radzieckie stosunki gospodarcze. Dokumenty i materiały. 1921–1939, Oprac. S. Łopatniuk, W. 1976; Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1918–1939. Dokumenty i materiały, Red. W. Balcerak, W. 1977; Raczyński E., W sojuszniczym Londynie, London [I960]; Rubinstein A., Moje długie życie, W. 1988; Sokolnicki M., Dziennik ankarski 1939–1943, Londyn 1965; Spraw. Dyrekcji c. k. I Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za r. 1906, Kr. 1906 s. 116; toż za r. 1908, Kr. 1908 s. 66, 78; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, Oprac. T. Komarnicki, Londyn 1964 IV, Oprac. J. Zarański, Londyn 1972 I; – „Tyg. Powsz.” 1982 nr 52; – AAN: Akta Kancelarii Naczelnika Państwa, T. 134 k. 1, 3; B. Ossol: rkp. 12284/II s. 112, rkp. 14912/II s. 47–48; Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku; Arch. Osobowe, I/4B; Inst. Pol. i Muz. Gen. Sikorskiego w Londynie: A. 7 (Ambasada Rzpltej w Moskwie i Kujbyszewie), A. 11.474/1, A. 11.474/2/668, KOL. 180 (wspomnienia S-ego); – Mater. Red. PSB: Mater. nadesłane przez Juliusza Sokolnickiego z Wielkiej Brytanii.
Andrzej A. Zięba